گیتی هومانفر
فرق بین طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا چیست؟
در سال‌های اخیر و با افزایش روزافزون جمعیت شهرها، رشد تعداد خودروها و تشدید مشکلات زیست‌محیطی، مدیریت شهری ناگزیر شده است از ابزارها و سیاست‌های مختلفی برای کنترل تردد خودروها و کاهش آلودگی هوا استفاده کند. در تهران، دو سیاست مهم با نام‌های «طرح ترافیک» و «طرح کاهش آلودگی هوا» (که در افکار عمومی گاهی به اشتباه یکی دانسته می‌شوند) در حال اجراست. اما فرق بین طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا چیست؟ در ادامه به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم.
با اتو مگ همراه باشید
طرح ترافیک
طرح ترافیک، قدیمی‌ترین سیاست محدودکننده ورود خودروها به مرکز شهر تهران است. این طرح نخستین بار در دهه ۱۳۵۰ شمسی به اجرا درآمد و هدف اصلی آن، کاهش حجم خودروها و روان‌سازی ترافیک در محدوده مرکزی شهر بود. محدوده طرح ترافیک به طور مشخص بخش‌هایی از مرکز تهران را در بر می‌گیرد که تمرکز ادارات، سازمان‌ها و مراکز تجاری در آن بالاست.
در این طرح، خودروها برای ورود به محدوده تعیین‌شده باید مجوز داشته باشند. در ابتدا این مجوزها به صورت برچسب سالانه عرضه می‌شد، اما در سال‌های اخیر سامانه‌ای اینترنتی ایجاد شده و مجوز ورود به صورت روزانه، هفتگی یا سالانه خریداری می‌شود. درآمد حاصل از فروش مجوزها نیز صرف توسعه حمل‌ونقل عمومی می‌شود.
بنابراین هدف اصلی طرح ترافیک مدیریت حجم خودروها و جلوگیری از تراکم ترافیکی است، هرچند به طور غیرمستقیم می‌تواند به کاهش آلودگی هوا نیز کمک کند.
طرح آلودگی هوا (طرح کاهش یا LEZ)
طرح کاهش آلودگی هوا یا همان طرح کاهش (LEZ: Low Emission Zone) از سال ۱۳۹۵ در تهران آغاز شد. هدف اصلی این طرح، کاهش میزان آلاینده‌های ناشی از خودروهاست. در این طرح، تمام خودروها بر اساس سطح آلایندگی دسته‌بندی می‌شوند. خودروهایی که معاینه فنی معتبر نداشته باشند، اجازه ورود به محدوده‌های تعریف‌شده را نخواهند داشت و در صورت ورود، جریمه می‌شوند.
این طرح ابتدا تنها در محدوده طرح ترافیک و محدوده زوج و فرد اجرا شد، اما بعدها کل شهر تهران را تحت پوشش قرار داد. به عبارت دیگر، دوربین‌های نظارتی تمام سطح شهر را رصد می‌کنند و خودروهای فاقد معاینه فنی را جریمه خواهند کرد.
در نتیجه، طرح آلودگی هوا بیشتر بر کیفیت خودروها و میزان آلایندگی آن‌ها تمرکز دارد، نه صرفاً بر حجم ترافیک. این طرح مردم را تشویق می‌کند خودروهای خود را سالم نگه دارند یا از وسایل نقلیه عمومی و خودروهای کم‌آلاینده استفاده کنند.
تفاوت‌های طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا
برای درک بهتر، می‌توان به چند تفاوت اساسی اشاره کرد:
- هدف‌گذاری:
- طرح ترافیک: مدیریت حجم خودروها و کاهش ترافیک.
- طرح آلودگی هوا: کنترل میزان آلایندگی و بهبود کیفیت هوا.
- هدف‌گذاری:
- محدوده اجرا:
- طرح ترافیک: فقط بخش مرکزی تهران.
- طرح آلودگی هوا: ابتدا در مرکز، سپس کل شهر.
- معیار ورود:
- طرح ترافیک: داشتن مجوز ورود (پرداخت هزینه).
- طرح آلودگی هوا: داشتن معاینه فنی معتبر.
- نوع نظارت:
- طرح ترافیک: دوربین‌های نظارتی در ورودی و خروجی محدوده مرکزی.
- طرح آلودگی هوا: دوربین‌های سراسر شهر و تطبیق پلاک با سامانه معاینه فنی.
- پیامد عدم رعایت:
- طرح ترافیک: جریمه به دلیل ورود غیرمجاز.
- طرح آلودگی هوا: جریمه به دلیل نداشتن معاینه فنی معتبر.
اثرات و پیامدهای این دو طرح
اجرای این دو طرح در کنار هم توانسته است بخشی از مشکلات ترافیکی و زیست‌محیطی تهران را کاهش دهد، اما هرکدام مزایا و معایب خود را دارند.
- طرح ترافیک به دلیل محدود بودن به مرکز شهر، تاثیر مستقیم بر روان‌سازی تردد در این منطقه دارد. با این حال، برخی معتقدند این طرح باعث انتقال بار ترافیکی به خیابان‌های اطراف محدوده شده است.
- طرح آلودگی هوا گسترده‌تر است و همه خودروها را ملزم به رعایت استانداردهای معاینه فنی می‌کند. این موضوع به طور مستقیم در کاهش ذرات معلق و گازهای آلاینده موثر است. با این حال، اجرای کامل آن نیازمند نظارت دقیق و افزایش ظرفیت مراکز معاینه فنی است.
چالش‌ها و انتقادات
- برخی شهروندان طرح ترافیک را نوعی «فروش مجوز تردد» می‌دانند و معتقدند عدالت اجتماعی در آن رعایت نشده است؛ چراکه کسانی که توانایی مالی بیشتری دارند، راحت‌تر می‌توانند وارد محدوده شوند.
- طرح آلودگی هوا نیز به دلیل ضعف زیرساخت‌ها و تعداد محدود مراکز معاینه فنی، گاهی باعث ازدحام و نارضایتی می‌شود. همچنین، کیفیت سوخت و فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی از دیگر عوامل مهم آلودگی است که صرفاً با این طرح حل نمی‌شود.
جمع‌بندی
اگرچه در نگاه اول ممکن است «طرح ترافیک» و «طرح آلودگی هوا» شبیه به هم به نظر برسند، اما فلسفه و سازوکار هر یک متفاوت است. طرح ترافیک بر کاهش تراکم خودروها در مرکز شهر متمرکز است، در حالی که طرح آلودگی هوا هدفش کاهش میزان آلایندگی کل خودروها در سطح شهر است.
اجرای همزمان این دو سیاست می‌تواند تا حد زیادی به بهبود وضعیت ترافیک و کاهش آلودگی کمک کند؛ با این حال، راه‌حل نهایی برای شهری مانند تهران توسعه گسترده حمل‌ونقل عمومی، ارتقای کیفیت سوخت، نوسازی ناوگان فرسوده و تغییر الگوهای سفر شهروندان خواهد بود.
به طور خلاصه:
- طرح ترافیک = مدیریت حجم خودروها در مرکز.
- طرح آلودگی هوا = مدیریت کیفیت خودروها در کل شهر.
