Peyman Panjepoor
مکانیسم ماشه و تأثیر آن بر واردات و مونتاژ خودروهای چینی در ایران
مکانیسم ماشه، به‌عنوان اهرمی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، تهدیدی جدی برای صنعت خودرو ایران ایجاد می‌کند. این سازوکار، در صورت فعال‌سازی، تحریم‌های بین‌المللی را بازمی‌گرداند و زنجیره تأمین خودروهای چینی را مختل می‌کند. بازار خودرو ایران، که به شدت به واردات قطعات و مونتاژ خودروهای چینی وابسته است، با چالش‌های بزرگی مواجه می‌شود. در این مقاله ، تأثیر این مکانیسم بر واردات و مونتاژ خودروهای چینی را بررسی می‌کنیم.
با اتو مگ همراه باشید
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه، بندی در قطعنامه ۲۲۳۱، به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد تحریم‌های سازمان ملل را در صورت ادعای نقض تعهدات ایران، ظرف ۳۰ روز بازگردانند. این تحریم‌ها حوزه‌های مالی، بانکی، حمل‌ونقل و فناوری را هدف قرار می‌دهند. صنعت خودرو، که به قطعات وارداتی و همکاری با چین وابسته است، در برابر این تهدید شکننده عمل می‌کند. فعال‌سازی این سازوکار، نقل‌وانتقال ارز و بیمه محموله‌ها را مختل می‌کند و همکاری‌های بین‌المللی را به خطر می‌اندازد. این وضعیت، زنجیره تأمین را فلج کرده و تولید و عرضه خودرو را کاهش می‌دهد.
تأثیر بر واردات خودروهای چینی
واردات خودروهای چینی، مانند محصولات چری و بی‌وای‌دی، از سال ۱۴۰۱ با آزادسازی محدود رونق گرفت. این خودروها، با قیمت رقابتی و امکانات متنوع، بازار ایران را تسخیر کردند. اما مکانیسم ماشه این روند را متوقف می‌کند. تحریم‌های بانکی، نقل‌وانتقال ارز را غیرممکن می‌سازد و شرکت‌های بیمه بین‌المللی از پوشش محموله‌ها خودداری می‌کنند. در نتیجه، واردات خودرو به صفر نزدیک می‌شود. این کاهش عرضه، قیمت خودروهای وارداتی را نجومی می‌کند و مصرف‌کنندگان را به سمت گزینه‌های داخلی با کیفیت پایین‌تر سوق می‌دهد. بازار خودروهای دست‌دوم نیز رونق می‌یابد، اما این گزینه مشکلات زیست‌محیطی و ایمنی را افزایش می‌دهد.
تأثیر بر مونتاژ خودروهای چینی
شرکت‌های مدیران خودرو، کرمان موتور و بهمن موتور، با مونتاژ خودروهای چینی مانند X55 و جک S5، بخش بزرگی از بازار ایران را تأمین می‌کنند. این شرکت‌ها به قطعات CKD (قطعات کاملاً منفصله) وابسته‌اند که از چین وارد می‌شوند. مکانیسم ماشه، با ایجاد محدودیت‌های مالی و لجستیکی، تأمین این قطعات را مختل می‌کند. برخی تحلیل‌ها پیش‌بینی می‌کنند تولید مونتاژی تا ۵۰ درصد کاهش یابد. حتی در سناریوی خوش‌بینانه، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و تأخیر در تأمین قطعات، قیمت خودروها را بالا می‌برد. کاهش تولید، خدمات پس از فروش را نیز تضعیف می‌کند و اعتماد مصرف‌کنندگان به برندهای چینی کاهش می‌یابد.
تأثیرات اقتصادی کلان
فعال‌سازی مکانیسم ماشه پیامدهای گسترده‌ای فراتر از خودروسازی ایجاد می‌کند. افزایش نرخ ارز، هزینه تولید را بالا می‌برد و قیمت خودروهای مونتاژی را از دسترس قشر متوسط خارج می‌کند. کاهش عرضه، تورم را تشدید می‌کند و هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی و شخصی را افزایش می‌دهد. این وضعیت، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مشکلات ترافیک و آلودگی هوا را بدتر می‌کند. توقف خطوط تولید، هزاران شغل در خودروسازی و قطعه‌سازی را تهدید می‌کند. دولت نیز، با کاهش درآمدهای گمرکی و مالیاتی از خودروهای وارداتی و مونتاژی، با کسری بودجه عمیق‌تری مواجه می‌شود. این بحران، اقتصاد کشور را تحت فشار قرار می‌دهد.
سناریوهای احتمالی
سه سناریو برای آینده صنعت خودرو با فعال‌سازی مکانیسم ماشه وجود دارد. در سناریوی بدبینانه، تحریم‌ها زنجیره تأمین را کاملاً قطع می‌کنند، تولید مونتاژی تا ۵۰ درصد افت می‌کند و واردات خودرو متوقف می‌شود. قیمت‌ها به‌صورت افسارگسیخته افزایش می‌یابد و بازار به رکود فرو می‌رود. در سناریوی میانه، همکاری محدود با چین ادامه می‌یابد، اما هزینه‌های بالا و تأخیر در تأمین قطعات، قیمت‌ها را افزایش می‌دهد. در سناریوی خوش‌بینانه، ایران با تهاتر نفت یا روش‌های غیررسمی، بخشی از تأمین قطعات را حفظ می‌کند، اما این مسیر ناپایدار است. هر سناریو، چالش‌های خاص خود را به همراه دارد و مصرف‌کنندگان را تحت فشار قرار می‌دهد.
راهکارهای کاهش آسیب
برای کاهش تأثیرات مکانیسم ماشه، چند راهکار عملی وجود دارد. دولت می‌تواند با کاهش موقت تعرفه‌های گمرکی، ذخیره‌سازی قطعات را پیش از تحریم‌ها افزایش دهد. تقویت داخلی‌سازی قطعات، با حمایت مالی و فناورانه، وابستگی به واردات را کاهش می‌دهد. یافتن شرکای تجاری جدید از کشورهای کمتر تحت تأثیر تحریم‌ها نیز کمک‌کننده است، هرچند دشوار به نظر می‌رسد. دیپلماسی فعال برای جلوگیری از فعال‌سازی ماشه یا کاهش شدت تحریم‌ها، حیاتی است. این اقدامات، اگر به‌موقع اجرا شوند، می‌توانند بخشی از فشار را کم کنند، اما محدودیت‌های مالی و فناوری، اجرای آن‌ها را چالش‌برانگیز می‌کند.
تأثیر بر مصرف‌کنندگان
مکانیسم ماشه، قدرت خرید مصرف‌کنندگان را کاهش می‌دهد. با افزایش قیمت خودروهای مونتاژی و وارداتی، قشر متوسط به سمت خودروهای داخلی یا دست‌دوم با کیفیت پایین‌تر می‌رود. این تغییر، ایمنی و استانداردهای زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد. افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، زندگی روزمره را گران‌تر می‌کند. نارضایتی مصرف‌کنندگان از کمبود قطعات یدکی و خدمات پس از فروش نیز افزایش می‌یابد. این وضعیت، اعتماد به برندهای چینی را تضعیف می‌کند و بازار را به سمت گزینه‌های غیراستاندارد سوق می‌دهد.
جمع بندی
مکانیسم ماشه، با مختل کردن زنجیره تأمین، صنعت خودرو ایران را به سوی بحرانی عمیق سوق می‌دهد. توقف واردات خودروهای چینی و کاهش تولید مونتاژی، عرضه را کم و قیمت‌ها را نجومی می‌کند. این وضعیت، اشتغال، تورم و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای خریداران، انتخاب بین خودروهای گران‌قیمت مونتاژی یا داخلی کم‌کیفیت دشوار می‌شود. تقویت داخلی‌سازی و دیپلماسی اقتصادی می‌تواند آسیب‌ها را کاهش دهد، اما بدون اقدام فوری، صنعت خودرو و مصرف‌کنندگان با آینده‌ای مبهم مواجه می‌شوند.
