گیتی هومانفر
بررسی پیامدهای جنگ بر صنعت خودروسازی
در دوران جنگ، یکی از راهکارهای فوری و کاربردی برای جلوگیری از رکود کامل صنعت خودرو، تبدیل بخشی از ظرفیت تولید به ساخت تجهیزات نظامی و لجستیکی است. این رویکرد که در جنگ‌های جهانی اول و دوم تجربه شد، توانست نه‌تنها مانع ورشکستگی کارخانه‌ها شود، بلکه آن‌ها را به ارکان مهمی در اقتصاد جنگی تبدیل کند.
اجرای چنین مدلی در ایران نیز کاملاً ممکن است؛ زیرا بسیاری از شرکت‌های خودروسازی کشور از زیرساخت و نیروی انسانی فنی مناسبی برخوردارند که با بازطراحی مهندسی می‌توانند در خدمت نیازهای دفاعی قرار گیرند. اگر پیامدهای جنگ بر صنعت خودروسازی به‌درستی طی شود، هم به حفظ اشتغال کمک خواهد کرد و هم صنعت خودرو از رکود کامل فاصله می‌گیرد.
با اتو مگ همراه باشید
چالش‌های صنعت خودروسازی در دوران جنگ
۱. کاهش شدید تقاضا
یکی از نخستین اثرات جنگ در بازار خودرو، افت محسوس و ناگهانی تقاضاست. در شرایطی که امنیت و تأمین نیازهای اولیه مانند غذا، دارو و سرپناه به اولویت‌های اصلی مردم تبدیل می‌شود، خرید خودرو دیگر جایگاهی در سبد تصمیم‌گیری خانوارها ندارد. همین مسئله موجب شده که در روزهای اخیر، برخی خودروسازان برای تامین نقدینگی اقدام به ارسال دعوت‌نامه فروش کنند. در صورت تداوم کاهش تقاضا، نه‌تنها انبارها با دپوی خودرو مواجه می‌شوند، بلکه بحران نقدینگی در شرکت‌ها تشدید شده و امکان ادامه فعالیت کاهش می‌یابد.
۲. آسیب‌پذیری زیرساخت‌های تولیدی
وقوع درگیری‌های نظامی مستقیماً زیرساخت‌های تولیدی کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد. نمونه آن، حمله به سایت تولیدی شرکت “فردا موتورز” بود که منجر به آسیب جدی و جان باختن تعدادی از کارکنان شد. کارخانجات تولید خودرو، انبارهای قطعات، خطوط مونتاژ و حتی مراکز خدمات پس از فروش، در صورت هدف قرار گرفتن یا از بین رفتن، می‌توانند به تعطیلی کامل یا نیمه‌فعال صنعت منجر شوند. این وضعیت نه‌تنها چرخه تولید را متوقف می‌کند، بلکه به از دست رفتن سرمایه‌گذاری‌های کلان نیز می‌انجامد.
۳. اختلال در زنجیره تأمین و تولید
صنعت خودروسازی ذاتاً صنعتی وابسته به طیف گسترده‌ای از مواد اولیه و قطعات است؛ از فولاد و آلومینیوم گرفته تا قطعات الکترونیکی و وارداتی. در شرایط جنگی، مسیرهای وارداتی به‌شدت دچار اختلال می‌شوند، بنادر ممکن است تعطیل یا محدود شوند و نقل و انتقال ارزی نیز با مانع مواجه می‌شود. نتیجه این اختلالات، کند یا توقف کامل خطوط تولید خواهد بود که در نهایت به کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها می‌انجامد.
۴. فرار سرمایه‌گذاران و رکود سرمایه‌گذاری خارجی
یکی از معضلات همیشگی صنعت خودروسازی کشور، کمبود سرمایه‌گذاری خارجی بوده است. آغاز جنگ و تشدید نااطمینانی اقتصادی باعث می‌شود اندک شرکای خارجی موجود نیز تمایل خود برای ادامه همکاری را از دست داده و به فکر خروج سرمایه‌های خود بیفتند. این موضوع نه‌تنها به توقف پروژه‌های در حال توسعه منجر می‌شود، بلکه نوآوری و انتقال فناوری را نیز در سطحی جدی متوقف می‌کند. در چنین فضایی، صنعت خودرو با نوعی عقب‌گرد فناوری مواجه خواهد شد.
۵. افزایش هزینه‌ها و خطر بیکاری گسترده
در دوران جنگ، احتمال اختلال در تأمین انرژی مانند برق و گاز بسیار بالاست. این اختلال‌ها، به‌ویژه در واحدهای صنعتی، می‌توانند باعث توقف تولید و افزایش هزینه‌ها شوند. همزمان، افزایش نرخ ارز نیز هزینه واردات قطعات و مواد اولیه را بالا می‌برد و فشار مالی مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد می‌کند. در چنین شرایطی، برخی خودروسازان برای کاهش هزینه‌ها ممکن است به تعدیل نیرو روی بیاورند که این اقدام می‌تواند موجی از بیکاری در صنعت و زنجیره تأمین آن ایجاد کند.
۶. افزایش قیمت خودرو و رکود بازار
همزمان با افزایش هزینه‌های تولید، قیمت نهایی خودرو نیز به‌طور طبیعی افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر، قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و همین مسئله بازار را به سمت رکود عمیق سوق می‌دهد. این رکود می‌تواند دوره‌ای طولانی داشته باشد و تلاش برای احیای بازار پس از جنگ را دشوارتر سازد.
راهکارهای تقویت تاب‌آوری صنعت خودروسازی در شرایط جنگی
در شرایط بحرانی مانند جنگ، بقای صنعت خودرو وابسته به چابکی، نوآوری و هماهنگی با سیاست‌های کلان کشور است. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای افزایش تاب‌آوری این صنعت را با تقسیم‌بندی موضوعی مرور می‌کنیم:
۱. بازمهندسی خطوط تولید برای پشتیبانی دفاعی
تجربه جنگ‌های جهانی نشان داده که تبدیل خطوط تولید خودرو به کارخانه‌های ساخت ادوات نظامی مانند تانک، خودروهای زرهی و تجهیزات پشتیبانی، می‌تواند صنعت خودرو را از تعطیلی نجات دهد. این تطبیق‌پذیری، هم به حفظ اشتغال کمک می‌کند و هم نقش صنعت خودرو را در دفاع ملی پررنگ‌تر می‌سازد.
۲. توسعه همکاری‌های بین‌المللی با تمرکز بر محصولات اقتصادی
در شرایط سخت اقتصادی و تحریم، همکاری با کشورهای دوست یا بی‌طرف برای تولید خودروهای ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و اقتصادی‌تر می‌تواند راهی برای حفظ جریان تولید باشد. این همکاری‌ها ممکن است از مسیر سرمایه‌گذاری مشترک، انتقال فناوری یا مونتاژ مدل‌های ارزان‌قیمت محقق شوند.
۳. تسریع در واردات قطعات کلیدی و ذخیره‌سازی راهبردی
پیش‌بینی اختلال در زنجیره تأمین، ایجاب می‌کند که خودروسازان نسبت به واردات فوری قطعات حساس و مواد اولیه اقدام کنند. ایجاد انبارهای استراتژیک برای قطعات اصلی می‌تواند از توقف خطوط تولید در آینده جلوگیری کند و امنیت عرضه را تا حدی تضمین نماید.
