
خانه » مجله تخصصی خودروهای فونیکس و ام وی ام » سیستم خنک کاری موتور، اجزای تشکیل دهنده و وظایف آن ها
گیتی هومانفر
سیستم خنک کاری موتور، اجزای تشکیل دهنده و وظایف آن ها
موتورهای احتراق داخلی هنگام کار مقدار زیادی گرما تولید میکنند که اگر به درستی کنترل نشود، میتواند منجر به کاهش کارایی، آسیب دیدن قطعات موتور و حتی از کار افتادن کامل آن شود. یکی از مهمترین سامانههایی که در خودرو برای جلوگیری از این مشکل طراحی شده، سیستم خنککاری موتور است. این سیستم با کنترل دمای موتور، شرایط مناسب عملکرد را فراهم میکند. در این مقاله، به بررسی سیستم خنک کاری موتور، اجزای تشکیل دهنده و وظایف آن ها پرداخته میشود.
با اتو مگ همراه باشید
اهمیت سیستم خنک کاری موتور
دمای کارکرد بهینه موتور بین ۹۰ تا ۱۱۰ درجه سانتیگراد است. دمای کمتر از حد معمول منجر به افزایش مصرف سوخت و کاهش بازدهی، و دمای بالاتر باعث آسیب به قطعاتی چون پیستون، سوپاپها و واشر سرسیلندر میشود. بنابراین، نقش اصلی سیستم خنککاری، حفظ دمای موتور در محدوده مطلوب است.
انواع سیستم خنک کاری موتور
خنککاری با هوا
در این سیستم خنک کاری موتور، هوا مستقیماً گرما را از بدنه موتور دفع میکند. این نوع خنککاری در موتورهای کوچکتر یا موتورسیکلتها بیشتر استفاده میشود.
خنککاری با مایع (معمولترین نوع)
در این سیستم از مایع خنککننده (معمولاً مخلوط آب و ضدیخ) برای جذب گرما از موتور و انتقال آن به رادیاتور استفاده میشود.

اجزای تشکیلدهنده سیستم خنککاری و وظایف آنها
1. رادیاتور
رادیاتور یکی از مهمترین اجزای سیستم خنک کاری موتور است که وظیفه اصلی آن دفع حرارت از مایع خنککننده داغ است. وقتی مایع خنککننده از موتور عبور میکند، حرارت زیادی جذب میکند و به سمت رادیاتور هدایت میشود. در رادیاتور، این مایع از لولههای باریک یا شبکههای فلزی عبور میکند و همزمان، هوا از روی آن جریان پیدا میکند (توسط فن یا جریان طبیعی هوا)، که باعث انتقال گرما از مایع به محیط میشود. طراحی پرهها و ساختار شبکهای رادیاتور باعث افزایش سطح تماس برای تبادل بهتر گرما میشود.
2. پمپ آب
پمپ آب قلب تپنده سیستم خنک کاری موتور است که وظیفه گردش مایع خنککننده در سراسر سیستم را بر عهده دارد. این پمپ معمولاً به کمک تسمه یا موتور الکتریکی به کار میافتد و مایع را با فشار مناسب از رادیاتور به سمت موتور و مجدداً به رادیاتور پمپاژ میکند. عملکرد صحیح پمپ آب بسیار حیاتی است، زیرا در صورت خرابی، مایع خنککننده حرکت نمیکند و موتور به سرعت داغ میشود. پمپهای مدرن معمولاً دارای پروانههایی از جنس فلز یا پلاستیک مقاوم هستند.

3. ترموستات
ترموستات قطعهای کنترلی است که دمای مایع خنککننده را کنترل میکند. زمانی که موتور سرد است، ترموستات بسته باقی میماند تا مایع خنککننده در داخل موتور بچرخد و دما سریعتر به حالت مطلوب برسد. پس از رسیدن به دمای مشخص (معمولاً حدود ۸۵ تا ۹۵ درجه سانتیگراد)، ترموستات باز میشود و اجازه میدهد مایع به رادیاتور منتقل شده و خنک شود. این عملکرد به بهینه شدن مصرف سوخت، کاهش آلایندگی و محافظت از موتور کمک میکند.
4. فن خنککننده
فن خنککننده در جلوی یا پشت رادیاتور قرار دارد و به جریان یافتن بهتر هوا از میان پرههای رادیاتور کمک میکند. این فن به ویژه زمانی وارد عمل میشود که خودرو در حال حرکت نیست (مانند ترافیک یا توقف طولانی)، زیرا در این حالت جریان طبیعی هوا کاهش مییابد. فنها میتوانند به صورت مکانیکی (متصل به میللنگ موتور) یا الکتریکی (با کنترل دمایی توسط ECU یا حسگرها) کار کنند. عملکرد درست فن، در جلوگیری از جوشآوردن موتور بسیار مؤثر است.
5. مخزن انبساط
مخزن انبساط یا مخزن ذخیره، ظرفی است که مایع خنککننده اضافی در آن ذخیره میشود و به تنظیم فشار سیستم کمک میکند. با افزایش دمای موتور، مایع خنککننده منبسط میشود و حجم آن افزایش مییابد؛ در این زمان، مایع اضافی وارد مخزن انبساط میشود. هنگامی که دما کاهش مییابد، این مایع دوباره به داخل سیستم باز میگردد.
6. شیلنگها و لولهها
شیلنگها و لولهها وظیفه اتصال اجزای مختلف سیستم خنک کاری موتور به یکدیگر را بر عهده دارند و مسیر حرکت مایع را فراهم میکنند. این شیلنگها معمولاً از جنس لاستیک مقاوم به حرارت و فشار ساخته شدهاند تا در برابر شرایط سخت داخل محفظه موتور دوام بیاورند.
7. مایع خنککننده
مایع خنککننده، ترکیبی از آب و ضدیخ (معمولاً اتیلنگلیکول) است که وظیفه انتقال گرما از موتور به رادیاتور و همچنین جلوگیری از یخزدگی در دماهای پایین و جوشیدن در دماهای بالا را دارد. استفاده از ضدیخ مناسب علاوه بر پایین آوردن نقطه انجماد، باعث افزایش نقطه جوش، جلوگیری از خوردگی اجزای داخلی سیستم، و کاهش تشکیل رسوبات میشود. باید بهصورت دورهای این مایع تعویض شود تا عملکرد آن حفظ گردد.

نگهداری و بررسی سیستم خنککاری
برای عملکرد سیستم خنک کاری موتور و جلوگیری از خرابیهای جدی، باید به موارد زیر توجه کرد:
- بررسی منظم سطح مایع خنککننده
- تعویض دورهای مایع خنککننده (معمولاً هر ۲ سال یا طبق دفترچه خودرو)
- چک کردن سلامت شیلنگها، نشتی و ترکها
- اطمینان از عملکرد صحیح ترموستات و فن
- تمیز نگهداشتن رادیاتور از برگ، گرد و خاک و رسوبات