گیتی هومانفر
دلایل، علائم و راه حل های خرابی ترموستات خودرو
ترموستات یکی از اجزای کلیدی سیستم خنک‌کننده موتور خودرو است که با وجود اندازه‌ی کوچک خود، نقش بسیار بزرگی در حفظ عملکرد بهینه موتور ایفا می‌کند. خرابی این قطعه نه‌تنها باعث ایجاد اختلال در تنظیم دمای موتور می‌شود، بلکه در صورت نادیده گرفتن آن، می‌تواند به خرابی کامل موتور منجر گردد. در این مقاله به صورت جامع دلایل، علائم و راه‌حل‌های خرابی ترموستات خودرو را بررسی می‌کنیم.
با اتو مگ همراه باشید
وظیفه ترموستات خودرو چیست؟
ترموستات قطعه‌ای مکانیکی یا الکترونیکی در مسیر مایع خنک‌کننده (آب یا ضدیخ) است که بین موتور و رادیاتور نصب می‌شود. وظیفه اصلی ترموستات کنترل جریان مایع خنک‌کننده بر اساس دمای موتور است.
در زمان استارت موتور، ترموستات بسته می‌ماند تا مایع خنک‌کننده در موتور باقی بماند و دمای موتور سریع‌تر بالا برود. زمانی که دمای موتور به مقدار بهینه (معمولاً بین ۸۰ تا ۹۵ درجه سانتی‌گراد) می‌رسد، ترموستات باز می‌شود تا جریان مایع به رادیاتور برقرار شده و دمای موتور در حد مجاز باقی بماند.
عدم عملکرد صحیح ترموستات می‌تواند باعث داغ شدن بیش از حد یا سرد ماندن غیرطبیعی موتور شود که هر دو حالت برای سلامت موتور خطرناک هستند.
دلایل خرابی
1. فرسودگی و عمر مفید قطعه
ترموستات‌ها معمولاً دارای طول عمر محدودی هستند (در حدود ۸۰,۰۰۰ تا ۱۲۰,۰۰۰ کیلومتر). با گذشت زمان، قطعات داخلی آن مانند فنر، سوپاپ و واشرها ممکن است دچار پوسیدگی یا خوردگی شوند. این فرسایش می‌تواند باعث گیر کردن این قطعه در وضعیت باز یا بسته شود.
2. رسوبات و آلودگی‌های داخلی سیستم خنک‌کننده
استفاده از آب لوله‌کشی یا ضدیخ‌های بی‌کیفیت موجب تجمع آهک، زنگ‌زدگی و رسوب در مسیر جریان مایع خنک‌کننده و خود ترموستات می‌شود. این رسوبات می‌توانند باعث انسداد یا گیر کردن سوپاپ این قطعه حیاتی در خودرو شوند.
3. نوسانات شدید دمای موتور
افزایش یا کاهش ناگهانی و پی‌درپی دمای موتور، مثلاً در ترافیک‌های سنگین یا شرایط آب و هوایی نامساعد، می‌تواند موجب عملکرد غیرطبیعی این قطعات و در نهایت آسیب به ساختار آن شود.
4. نقص در سنسور دمای موتور یا یونیت کنترل الکترونیکی (ECU)
در خودروهای امروزی، بسیاری از ترموستات‌ها توسط ECU کنترل می‌شوند. در صورت بروز اشکال در سنسور دما یا ارسال سیگنال اشتباه به ECU، عملکرد این قطعات حیاتی نیز مختل خواهد شد، حتی اگر خود قطعه کاملاً سالم باشد.
علائم خرابی
1. بالا رفتن بیش از حد دمای موتور (Overheating)
اگر ترموستات در حالت بسته گیر کند، مانع گردش مایع خنک‌کننده به سمت رادیاتور می‌شود. در این حالت، حرارت موتور افزایش می‌یابد و ممکن است به سرسیلندر، واشر سرسیلندر و حتی بلوک موتور آسیب جدی وارد شود.
2. پایین ماندن دمای موتور
اگر ترموستات در حالت باز گیر کند، موتور بیش از حد خنک می‌ماند و به دمای کاری مناسب نمی‌رسد. این موضوع باعث کاهش بازده سوخت، افزایش مصرف بنزین و استهلاک قطعات موتور می‌شود، چرا که موتور در شرایط سرد کار نمی‌کند بهینه نیست.
3. نوسان درجه حرارت موتور
اگر درجه حرارت موتور روی آمپر بالا و پایین می‌رود (مثلاً از میانه به سمت بالا و سپس ناگهان پایین می‌آید)، این می‌تواند نشانه‌ای از باز و بسته شدن غیرقابل پیش‌بینی ترموستات باشد.
4. عملکرد ضعیف بخاری خودرو
بخاری خودرو از مایع گرم شده در موتور برای گرم کردن کابین استفاده می‌کند. اگر موتور سرد بماند یا دمای آن مدام تغییر کند، بخاری نمی‌تواند به درستی گرم کند.
5. روشن شدن چراغ هشدار دمای موتور در صفحه آمپر
چراغ هشدار دما در صورت افزایش یا کاهش بیش از حد دمای موتور روشن می‌شود. این چراغ باید جدی گرفته شود و بررسی سریع صورت گیرد، چرا که می‌تواند نشانه خرابی این قطعه مهم خودرو باشد.
راه‌حل‌های رفع خرابی ترموستات
1. بررسی عملکرد ترموستات
در بسیاری موارد می‌توان با لمس شیلنگ بالای رادیاتور یا استفاده از ابزار اسکن OBD2 برای بررسی دمای موتور، عملکرد ترموستات را بررسی کرد. در برخی موارد لازم است قطعه مربوطه باز شده و در آب جوش تست شود تا زمان باز شدن آن بررسی گردد.
2. تعویض ترموستات معیوب
اگر این قطعه گیر کرده باشد یا عملکرد مناسبی نداشته باشد، بهترین راه تعویض آن با یک نمونه جدید و اورجینال مطابق با مشخصات سازنده خودرو است. قیمت این قطعه نسبتاً پایین است اما خرابی آن می‌تواند خسارات سنگینی وارد کند.
3. شست‌وشوی سیستم خنک‌کننده
در صورت وجود رسوبات یا ذرات زنگ‌زده، لازم است سیستم خنک‌کننده به‌طور کامل با محلول مخصوص شسته شود تا مسیرها و خود ترموستات پاکسازی شوند.
4. استفاده از ضدیخ مناسب و تعویض منظم آن
استفاده از ضدیخ استاندارد و تعویض آن در بازه‌های زمانی توصیه‌شده (معمولاً هر ۲ سال یا ۴۰,۰۰۰ کیلومتر) نقش مهمی در جلوگیری از خرابی ترموستات دارد. برخی رانندگان تنها در زمستان از ضدیخ استفاده می‌کنند، در حالی که این مایع در تمام طول سال باید در سیستم باقی بماند.
5. بازرسی سنسور دما و ECU
در خودروهای انژکتوری یا مجهز به ECU، گاهی خرابی در سنسور دما یا کنترلر الکترونیکی موجب رفتار نادرست این قطعه در خودرو شما می‌شود. تست و کالیبراسیون این قطعات می‌تواند از تعویض بی‌مورد این قطعه حیاتی خودرو شما جلوگیری کند.
