گیتی هومانفر
دلایل، علائم و راه حل های خرابی رله فن خودرو
سیستم خنک‌کاری خودرو وظیفه دارد دمای موتور را در محدوده بهینه نگه دارد. یکی از اجزای اصلی این سیستم، فن رادیاتور است که با کمک رله فن فعال می‌شود. رله نقش یک کلید الکتریکی را دارد که به فرمان ECU یا سنسور دما، جریان بالا را به فن منتقل می‌کند. اگر رله دچار خرابی شود، عملکرد فن مختل شده و می‌تواند به گرمای بیش از حد موتور منجر شود. در این مقاله قصد داریم تمام دلایل، علائم و راه حل های خرابی رله فن خودرو را شرح دهیم.
با اتو مگ همراه باشید
دلایل خرابی
۱. فرسودگی مکانیکی و الکتریکی
رله‌ها معمولاً از یک سیم‌پیچ الکترومغناطیسی و چند کنتاکت مکانیکی تشکیل شده‌اند. به مرور زمان، جرقه‌های الکتریکی هنگام قطع و وصل جریان باعث سوختگی یا چسبندگی کنتاکت‌ها می‌شود که منجر به عملکرد نامنظم فن خواهد شد.
۲. دمای بالا و بار زیاد
فن رادیاتور در خودروهای سنگین یا در شرایط آب‌وهوایی گرم، فشار زیادی به رله وارد می‌کند. جریان بالا به مرور باعث گرم شدن بیش از حد رله و نهایتاً سوختن آن می‌شود.
۳. نوسانات برق یا اتصال کوتاه
اتصال نامناسب در سیم‌کشی، قطعی زمین (نِگاتیو)، یا نوسان ولتاژ دینام می‌تواند منجر به خرابی رله شود. این خرابی معمولاً با سوختگی کامل قطعه همراه است.
۴. نفوذ آب، گرد و غبار یا رطوبت
اگر خودرو از مسیرهای گل‌آلود یا بارانی عبور کند و رله فن در محل محافظت‌نشده قرار داشته باشد، اکسید شدن پین‌ها یا خوردگی داخلی باعث قطع ارتباط الکتریکی خواهد شد.
۵. خطا در ECU یا سنسور دما
در برخی خودروهای مدرن، فرمان روشن شدن فن مستقیماً از ECU صادر می‌شود. اگر ECU یا سنسور دمای آب موتور (ECT Sensor) اطلاعات اشتباهی ارسال کنند، ممکن است رله سالم باشد اما عملکرد فن مختل شود.
علائم خرابی
۱. روشن نشدن فن در هنگام داغ شدن موتور
وقتی دمای آب موتور از حد مشخصی (معمولاً بالای ۹۰ درجه) عبور می‌کند، فن باید فعال شود. اگر این اتفاق نیفتد، یکی از دلایل رایج آن خرابی رله است.
۲. خاموش نشدن فن حتی پس از خاموش کردن خودرو
اگر فن حتی بعد از خاموش شدن موتور همچنان کار کند، معمولاً نشان‌دهنده چسبندگی کنتاکت‌های داخلی رله است که به شکل دائم اتصال را برقرار نگه می‌دارند.
۳. افزایش دمای غیرعادی موتور
اگر فن فعال نشود، دمای موتور به سرعت بالا می‌رود و ممکن است منجر به جوش آوردن آب رادیاتور یا روشن شدن چراغ اخطار دما در پشت آمپر شود.
۴. صدای کلیک ممتد یا غیرمعمول از محفظه رله‌ها
در حالت نرمال، رله هنگام فعال شدن یک بار صدای “کلیک” تولید می‌کند. اگر این صدا پی‌درپی و غیرعادی باشد، ممکن است سیم‌کشی، اتصال زمین یا خود رله مشکل داشته باشد.
روش‌های عیب‌یابی و راه‌حل‌ها
۱. تست با جایگزینی رله
یکی از ساده‌ترین روش‌ها، جایگزین کردن رله مشکوک با یک رله سالم و مشابه است. اگر فن مجدداً شروع به کار کند، مشکل از همان رله بوده است.
۲. استفاده از مولتی‌متر یا تستر برق
می‌توان با تست ولتاژ ورودی و خروجی رله بررسی کرد که آیا جریان از رله عبور می‌کند یا خیر. در حالت فعال‌شدن، ولتاژ خروجی باید حدود ۱۲ ولت باشد.
۳. بررسی فرمان ECU
در خودروهای مدرن، با دستگاه دیاگ می‌توان بررسی کرد که آیا ECU فرمان روشن شدن فن را ارسال می‌کند یا خیر. اگر فرمان ارسال شود ولی فن کار نکند، مشکل احتمالاً از رله یا مسیر برق است.
۴. بررسی سنسور دمای آب (ECT Sensor)
اگر دمای موتور بالا می‌رود اما فن روشن نمی‌شود، ممکن است سنسور دما اطلاعات غلط به ECU بدهد. این مورد را می‌توان با دیاگ یا تست مقاومت سنسور بررسی کرد.
۵. بازبینی فیوزها و سیم‌کشی
گاهی اوقات مشکل از سوختن فیوز مربوط به فن است. همچنین قطع یا اتصال ناقص سیم‌کشی بین ECU، رله و فن می‌تواند باعث اختلال در عملکرد شود.
نکات پیشگیرانه برای افزایش عمر رله فن
- استفاده از رله‌های اصل یا دارای کیفیت بالا در هنگام تعویض.
- بررسی دوره‌ای سیم‌کشی و اتصالات زمین (earth).
- جلوگیری از نفوذ آب و گرد و غبار به جعبه فیوز و محفظه رله‌ها با استفاده از درپوش‌های مناسب.
- کنترل سطح مایع خنک‌کننده و تمیز نگه داشتن رادیاتور برای کاهش فشار به سیستم فن.
نکاتی که قبل از نادیده گرفتن رله فن باید بدانید
رله فن اگرچه قطعه‌ای کوچک و کم‌هزینه در سیستم خودرو است، اما خرابی آن می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد. با آشنایی با علائم خرابی و انجام عیب‌یابی اصولی، می‌توان از آسیب‌های شدید به موتور جلوگیری کرد. تعویض به‌موقع رله‌های معیوب، رعایت اصول نگهداری و استفاده از قطعات استاندارد، بهترین راه برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم خنک‌کاری است.
